BES’te Fon Getirileri Nasıl Ölçülmeli?

BES Fonları ve Menkul Kıymetler İlişkisi

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) emeklilik yatırım fonlarından oluşan bir yapıya sahiptir. Günümüz itibarıyla devlet katkısı fonu haricinde 360'ın üzerinde emeklilik yatırım fonu var ve bunların tümü hem SEDDK hem de SPK tarafından hazırlanan sıkı bir mevzuat altyapısı içinde çalışıyorlar.

Emeklilik yatırım fonlarının tamamı Türkiye’de alınıp satılan menkul kıymetleri kullanıyor. Dolayısıyla, emeklilik yatırım fonları ülkemizdeki finansal piyasaların gidişatını yansıtan bir ayna durumundadır.

BES’te Fon Getirileri 

BES’teki emeklilik yatırım fonu getirileri, ülkemizdeki finansal piyasanın durumu ile birebir bağlantılıdır. BES’te ve yatırımlarda ülkemizde en fazla tercih edilen menkul kıymetler olan DİBS (devlet iç borçlanma senetleri), hisse senetleri ve döviz sepeti ile BES emeklilik yatırım fonlarının dönemsel getirisi aşağıdaki grafiklerde karşılaştırılmaktadır. Sonuç olarak yıllık periyotlarda BES’teki kamu borçlanma fonlarının getirileri ile Hazine tarafından ihraç edilen tüm devlet iç borçlanma senetlerinin ağırlıklı getirileri karşılaştırılıyor. 2019 yılı haricinde getirilerin birbirine yakın seyrettiği görülebilmekte. 2017, 2018, 2020 ve 2021 yıllarında TL cinsinden kamu borçlanma fonları üstün gelirken, 2016, 2019 ve 2022 yıllarında DİBS endeksinin daha fazla getiri elde ettiği görülüyor.

Grafik 1 - BES-Kamu Borçlanma TL ile Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Yıllık Getiri Karşılaştırması

Bir sonraki grafik’te ise BES’teki hisse senedi fonlarının ağırlıklı getirisi ile BİST-100 endeksinin getirileri karşılaştırılmaktadır. Tüm yıllarda BES’teki hisse senedi fonları BİST 100’ün üzerinde getiri elde etmiş. Kayıp yaşanan yıllarda hisse senedi fonları BİST 100’den daha az kaybettirmiş.

Grafik 2 - BES-Hisse Senedi ile BİST-100 Yıllık Getiri Karşılaştırması

Son olarak, BES’teki yabancı para cinsinden kamu borçlanma fonları ile döviz sepetinin (1 dolar + 0,77 Euro) getirilerine bakılırsa; 2017, 2019, 2020 ve 2022 yıllarında BES’teki yabancı para cinsinden kamu borçlanma araçları döviz sepetinin üzerinde bir performansa sahip olduğu diğer yıllarda ise birbirine yakın getiri oranları oluştuğu görülebilir.

Grafik 3 - BES-Kamu Borçlanma (Yabancı Para) ile Döviz Sepeti Aylık Getiri Karşılaştırması

İç Verim Oranı ve Adendum BES Getiri Endeksi (BGX)

Yukarıdaki analiz, sektördeki genel durumu gösteriyor ancak  birey olarak BES katılımcısının getirisini yansıtmıyor.

Katılımcı birey olarak getirinizi nasıl ölçebilirsiniz ?

Orta ve uzun vadede değişik anlarda para yatırma/yatırım dönüşü hareketi varsa, elde edilen getirilerin analizi için kullanılan en yaygın yöntem İç Verim Oranı yöntemidir. BES açısından değerlendirirsek, her ayın sonunda katkı payı ödeyen, bu kapsamda bir emeklilik yatırım fonuna ya da fon grubuna yatırım yapan katılımcının birikimini, dönem sonundaki fon değerine eşitleyen ortalama yıllık getiri oranına karşılık geliyor. Dolayısıyla her ay düzenli fon alan veya arada sırada katkı payını arttırıp azaltan veya ödemeye ara veren BES katılımcısı için getiri ölçmede ideal bir yöntemdir.

31.10.2003 tarihinde 100 TL ile başlayıp her ay enflasyon oranında arttırılarak belli bir tarihe kadar ödenen katkı paylarının, o tarihteki fon fiyatlarıyla elde ettiği birikimin iç verim oranına o tarihin Adendum BES Getiri Endeksi (BGX) dedik. Yatırılan katkı payı tutarından o andaki ortalamalara göre bir kesinti yapılarak, kalanın yatırıma yönlendirildiği, katılımcının yatırım süresi boyunca hep aynı fonda kaldığı varsayıldı.

Her ay farklı fiyattan fon alan ya da katkı paylarını azaltıp çoğaltan BES katılımcısı için getiri ancak iç verim oranı ile ölçülebilir.

Aşağıdaki grafikte, TÜFE olarak verilen bilgi ise aynı dönemde BES’ten bağımsız olarak enflasyon korumalı bir yatırım aracına yapılan yatırımın (herhangi bir kesinti olmadan) getirisini göstermektedir.

Buna göre, 31.01.2023 itibarıyla, BES’teki fonların ağırlıklı ortalamasına göre yatırım yapan katılımcının bu dönem boyunca yıllık ortalama %18,65 iç verim elde ettiği görülüyor. Sadece Hisse Senedi fonuna yapılan yatırımın yıllık getiri eşdeğeri %25,09 seviyesinde. Enflasyon korumalı yatırım aracına yapılan yatırımın yıllık getirisi ise (TÜFE) %16,68 olarak gerçekleşmiş. Bu getirilerden, dönem sonunda, yatırım aracına göre bir de gelir vergisi (stopaj) çıkarılacağını da unutmamak gerekir.

Grafik 4 - Sistemin Başından İtibaren İç Verim Oranı (Yıllık Ortalama)

80 KTL+ %20 HSN: Her ayki katkı payı ile %80 Kamu İç Borçlanma Senedi fonları, %20 Hisse Senedi fon grubuna yapılan yatırım.

%100 KTL: Tamamı Kamu İç Borçlanma Senedi fonlarına yapılan yatırım.

%100 HSN: Tamamı Hisse Senedi fonlarına yapılan yatırım.

%100 ESN: Tamamı Esnek fonlara yapılan yatırım.

BES: BES ortalama fon fiyatlarıyla yapılan yatırım.

TÜFE: Enflasyona endeksli yatırım. (Yönetim gider kesintisi ve fon işletim gider kesintisi olmadan)

Adendum BES Birikim Endeksi (BBX)

Katılımcı olarak birikim tutarı açısından ise şöyle bir analiz yapılabilir:

Sistemin başında aylık 100 TL ile sisteme girmiş, bir fon grubunda karar kılmış ve tutarlı olarak katkı payını her ay enflasyon oranında arttırarak ortalama fiyatlardan yatırım yapmış (yatırım aşamasında katkılar üzerinden güncel ortalama kesinti oranları kullanılarak) birinin bugün kaç TL’lik fonu var? Bu birikimi BBX ile hesaplıyoruz. Buna göre kişi, 31.01.2023 tarihinde BES ortalama fiyatlarıyla 313.567 TL birikime ulaşmış durumdadır. Bu süre boyunca %100 hisse senedine yapılan yatırım, 606.382 TL birikime erişilmesini sağlamış. Enflasyon korumalı yatırım aracına yapılan yatırım sonucunda ulaşılan birikim tutarı ise 272.626 TL olarak gerçekleşmiştir. (Tabii bu tutarlara devlet katkısı ya da vergi indirimleri dahil değildir.)

Grafik 5 - Sistemin Başında Birikime Başlayanın Bugün Kaç Parası Var

Aynı prensiplere dayalı olarak katılımcı birikimlerinin bugüne gelirken zaman içinde nasıl geliştiği (yani BBX'in ay ay gelişimi) ise aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. Bu grafikte en dikkat çekici nokta şudur: 2008 yılında hisse fonlarındaki istisnalar haricinde 15 yılı aşkın süre boyunca tüm dönemlerde ve tüm fon türlerinde BES birikimleri, enflasyona endeksli yatırım aracına yapılan yatırımın üzerinde seyretmektedir.

Grafik 6 - Sistemin Başından İtibaren Birikimin Gelişimi Adendum BES Birikim Endeksi (BBX)

Dolayısıyla, BES getirileri enflasyonun altında kalmamaktadır.

Sonuç olarak :

1. BES fonları, ülkemizde alınıp satılan menkul kıymetleri kullanmakta olup kısa vadede dahi, içinde bulundurdukları menkul kıymet getirilerine benzer getiri elde etmiştir.
2. Belli bir sene içinde (doğal olarak) kimi fon grupları getirisi düşerken kimilerininki çıkmaktadır. İki sene üst üste getirisi düşük olan bir fon grubu yoktur.
3. Uzun vadede yatırım yapan kişi, fon değiştirmese dahi, iç verim hesabıyla bakınca enflasyonun üzerinde getiri elde etmiştir..

BES’te piyasa hareketlerinden yararlanmak, tutarlı şekilde yatırım yapmak ve sakin karar vermek önem taşımaktadır. Katılımcı olarak yatırım ve fon değişim zamanlamasını takip etmeniz veya en azından düzenli birikime önem vermeniz gereklidir. Böylelikle, emeklilik yatırım fonlarınızın getirisi yüksek olur ve rahat bir emeklilik geçirirsiniz.